نقش ایرانیان در بازسازی و توسعه حرم باب الحوائج

به گزارش روابط عمومی ستاد بازسازی عتبات عالیات، مضجع مطهر امام موسی کاظم (ع) پدر بزرگوار امام رضا (ع) در شهر کاظمین قرار دارد که پس از شهادت امام جواد (ع) - نوه امام و فرزند امام رضا (ع) -، پیکر مطهر جواد الائمه نیز در کنار قبر جدشان مدفون شد.
حرم مطهر این دو امام همام که با دو گنبد در کنار هم، جلوه منحصر به فرد از معماری اسلامی را نشان می‌دهد، قرن‌ها محل تشرف و زیارت دوستداران خاندان عصمت و طهار است.
یکی از نکات جالب در خصوص این حرم مطهر، نقش شیعیان ایرانی در بازسازی و ساخت ابنیه آن از دوره‌های مختلف تاریخی است که در جای جای این مکان مقدس، شواهد متقن آن به‌چشم می‌آید.
گرچه پایه گذار حرم کاظمین خلفای عباسی بودند، اما پس آتش سوزی بزرگی که در آن رخ داد، سلجوقیان و در دوره بعد حکومت آل بویه ساخت و ساز‌هایی کردند، اما طغیان مجدد دجله در قرن هشتم همه چیز را به هم ریخت تا اینکه صفویان روی کار آمدند.
بزرگترین توسعه و بازسازی در کاظمین در قرن نهم در دوره صفویه انجام شد؛ جایی که شاه اسماعیل صفوی با تخریب همه بنا‌های حرم، بارگاهی زیبا و باشکوه با رواق، صحن، حرم و دو گنبد جدید کاشی کاری شده ساخت. حرم کنونی یادگار آن دوران و البته تجهیز و توسعه دوره قاجار است.
دولت صفوی در تمام مدت حاکمیت خود حتی در دورانی که عراق در تسلط آنان نبود، نقش مهمی در اصلاح و بازسازی عتبات داشت به طوری که بنای اصلی و امروزی بیشتر اماکن مقدس در چهار شهر سامراء، کاظمین، کربلا و نجف در عصر صفوی ایجاد شد و در نتیجه آن، معماری عراق عرب از سبک معماری ایرانی تاثیر زیادی گرفت.
اکنون از هر یک از در‌های بارگاه امامین جوادین (ع) که وارد حرم شوید، معماری زیبای ایرانی - اسلامی چشم نوازی می‌کند؛ از کاشی‌کاری‌های معرق نفیس تا آینه‌کاری‌های بدیع و ایوان‌های زیبا که این حرم مطهر را به موزه نماد‌های هنر معماری ایرانی- اسلامی تبدیل کرده است.
یکی از شاهکار‌های هنری عصر صفوی، کتیبه قرآنی کم‌نظیری است که روی دیوار اطراف ضریح حرم قرار دارد و بالاتر از این کاشی‌کاری دلربا، یک آئینه‌کاری منحصر به فرد هم نگاه‌ها را می‌رباید.
اگرچه این عرض ارادت با دیرینه تاریخی ایرانیان در حرم امامین جوادین (ع) در زمان رژیم بعث، متوقف شد، اما با سرنگونی دیکتاتوری عراق، دوباره امکان تشرف زائران مهیا و بازسازی و مرمت و توسعه حرم آغاز شد.
مرمت، بازسازی و طلاکاری هر دو گنبد حرم مطهر، تعویض سنگ‌های رواق و نیز مرمت و احیاء مسجد تاریخی صفویه در جوار حرم ازجمله اقدامات صورت گرفته توسط ستاد بازسازی عتبات عالیات است.
مسجد تاریخی صفویه در زمان رژیم بعث و قبل از مرمت و بازسازی به انباری تبدیل شده بود که با تلاش مهندسان و هنرمندان ایرانی مرمت شد. همچنین برای رفع خطر رطوبت، یک هزار و ۱۰۰ متر کانال به ارتفاع یک متر و عرض ۸۰ سانتی متر ایجاد و حدود ۲۲۰ متر نیز آجرچینی انجام شد.
برای مرمت و بازسازی مسجد صفویه از بهترین سنگ ایرانی یعنی پرتقالی استفاده شد و دیوار‌ها و کف نیز با مرمر کرمی رنگ ترمیم شد. همچنین برای تردد راحت زائران از مسجد صفویه به حرم امامین جوادین (ع) در‌های مختلفی پیش‌بینی و نصب شد، به طوری که سه در برای قسمت شرقی، سه در قسمت غربی و سه ورودی از صحن امام محمد باقر (ع) و ۶ ورودی به خود رواق ایجاد شد.
طی این سال‌ها حدود ۶ هزار مترمربع سنگ کف و پله در صحن امام علی (ع) حرم امامین جوادین (ع) کار شده است. قسمتی از حرم به نام مسجد امام رضا (ع) نیز سنگ‌کاری و آینه‌کاری شد. پس از آن دیوار و کف ایوان‌ها را که تخریب شده بود؛ ترمیم و بازسازی شد.
همچنین ایوان باب‌المراد که در دوره ناصرالدین شاه قاجار بازسازی‌های در آن صورت گرفته بود، دوباره طلاکاری شد. ورودی ایوان قریش نیز آینه‌کاری و از نو مقرنس‌کاری و درنهایت کل ایوان طلاکاری شد.
براساس این گزارش، حرم امامین جوادین (ع) چهار مناره بزرگ دارد که تمامی این مناره‌ها طلاکاری شدند. البته طلاکاری یکی از مناره‌ها به دلیل اجرای پروژه مقاوم سازی انحنای ۸۰ سانتی‌متری، هنوز باقی مانده است که در آینده نصب طلاکاری آغاز خواهد شد.
براساس این گزارش، گلدسته شمال شرقی (باب‌المراد) حرم امامین جوادین علیهما السلام به ارتفاع ۴۰ متر با ملات گچ و ساروج قرن‌ها پیش ساخته شده بود که به دلیل وجود آب زیر سطحی و سایر عوامل فرسایشی، از قسمت سقف به سمت گنبد، ۸۴ سانتیمتر انحنا پیدا کرده بود.
بیم آن می‌رفت با ریزش و سقوط این گلدسته، دو گنبد حرم مطهر نیز آسیب ببیند، لذا تولیت حرم مطهر امامین جوادین علیهما السلام از ستاد بازسازی عتبات عالیات درخواست کرد تا برای رفع این خطر در حرم کاظمین وارد عمل شود. متخصصان ستاد بازسازی عتبات عالیات پس از چند سال کار دقیق مهندسی موفق به تثبیت گلدسته و رفع خطر سقوط آن شدند.
هم اکنون احداث ۲۴۰ چشمه سرویس بهداشتی در ورودی صاحب الزمان (عج) یعنی قسمت غربی حرم امامین جوادین (ع) در حال انجام است. علاوه بر اینها، دو طرف مسجد صفویه که صحن روباز شرقی و غربی حرم به شمار می‌رود که عملیات مسقف سازی آن‌ها نیز انجام شد.
ساخت دو صحن صاحب الزمان(عج)و امام رضا(ع) نیز در دستورکار است که امید می‌رود با رفع پاندمی کرونا، عملیات اجرایی این پروژه‌ها نیز آغاز شود.