زعیم شیعه سید رضی اندیشمندی که گوهر شناس بود

زندگی نامه و نسب:

سيد رضي انديشمند ، دانا و از بزرگان شيعه در قرون چهارم و پنجم هجري هستند که به تنهايي صاحب سهم بزرگي از تعالي مکتب شيعه و فقه جعفري مي باشند. تدوين و گردآوري خطبه ها، نامه ها و سخنان گهربار امير المومنين علي (ع) در قالب نهج البلاغه توسط سيد رضي به تنهايي کافي است تا سهم این خاندان را در مکتب شيعه جعفري متوجه شويم.

در اين تحقيق زندگي، مدارج علمي و تحصيلات، تاليفات و آثار اين مرد مورد بررسي قرار گرفته است. شناخت انديشمندان بزرگ اسلام و شيعه در طول قرون متمادي بعد از اسلام ميتواند ما را در شناخت بهتر دين اسلام و مذهب شيعه ياري نمايد.ابو الحسن، محمد بن حسين بن موسي موسوي بغدادي، معروف به سيد رضي در سال 359 ه.ق در شهر بغداد به دنيا آمد.

سیدرضی که در نوجواني از علماي طراز اول شيعه شدند از خانواده اي شريف و اصيل و از نسل ائمه معصومين عليهم السلام است.نسب آنها از طرف پدر به امام موسي کاظم (عليه السلام) واز طرف مادر به امام زين العابدين (عليه السلام) مي رسد.پدر سيد رضي و سيد مرتضي ابو احمد حسين، ملقب به طاهر و ذوالمنقبتين است که از شخصيت هاي برجسته و مورد توجه حکومت وقت بود. او بزرگ سادات و مسئول رسيدگي به شکايات مردم و امير حج بود.مادرشان نيز فاطمه دختر ابو محمد، حسين بن احمد بن محمد ناصر کبير، زني دانشمند و با تقوا بود وشيخ مفيد کتاب "احکام النسا»" را به درخواست ايشان به نگارش درآوردند.

مهد و نمو:

بر اساس نوشته هاي مورخان بزرگ شيعه شبي شيخ مفيد انديشمند بزرگ شيعه در قرن چهارم حضرت فاطمه زهرا (سلام الله عليها) را در خواب ديد که دست امام حسن و امام حسين (عليهماالسلام) را در حالي که دو کودک خردسال هستند گرفته و نزد او آورد و فرمود: "اي شيخ به اين دو کودک من علم فقه بياموز".شيخ مفيد پس از بيدار شدن، از اين خواب خود شگفت زده شد.

صبح همان روز مادر سيد رضي و سيد مرتضي دست دو کودک خود را گرفته و نزد او آورده و گفت: "اي شيخ به اين دو کودک من علم فقه بياموز".شيخ مفيد از اين حادثه منقلب و گريان گشت و خواب خود را براي آنان تعريف کرده و مسئوليت تربيت و تعليم اين دو سيد بزرگوار را عهده دار گرديد.سيد رضي شخصيتي انديشمند و داراي قدرت هوش و درکي بالا بود و به زودي توانست مدارج عالي فقه را نزد استاد خود طي کند. او مدرسه اي در شهر بغداد تاسيس کرد و به تربيت شاگرداني در علوم اسلامي پرداخت. کتابخانه بزرگي نيز براي استفاده شاگردان خود در آن مدرسه برپا نمود.در سال 388 ه.ق بهاء الدوله او را به جانشيني خود برگزيده و لباس هاي فاخري به او هديه داده و او را به مقام رياست سادات و مسئول رسيدگي به شکايات مردم و امارت حج منصوب نمود. در سال 397 ه.ق نيز از طرف بهاء الملک همين مقام به او داده شد. در سال 388 ه.ق از طرف بهاء الدوله ملقب به "شريف جليل" ودر سال 398 ه.ق ملقب به "ذو المنقبتين" گرديد ودر همان سال از طرف بهاء الدوله ملقب به "رضي ذو الحسبين" گشت. در سال 401 ه.ق نيز از طرف قوام الدين ملقب به "شريف اجل" شد.

از اساتيد سيد رضي مي توان به شخصيت هاي مانند شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان، ابو بکر، محمد بن موسي خوارزمي، ابو الحسن، علي بن عيسي ربعي، ابو الفتح، عثمان بن جني موصلي و ابو سعيد، حسن بن عبد الله سيرافي،اشاره کرد.

سید رضی را فقیه، متکلم، مفسر و شاعر معرفی کرده‌اند. او نزد برخی از عالمان شیعه و سنی از جمله شیخ مفید شاگردی کرده است.

سید رضی، علم نحو را نزد ابوعلی فارسی(متوفای ۳۷۷ق)، قاضی سیرافی، ابن جنی(متوفای ۳۹۲ق)و علی بن عیسی ربعی شیرازی خوانده است. او نزد ابن نباته در بلاغت و نزد ابوبکر خوارزمی (متوفای ۴۰۳ق)در فقه شاگردی کرده است. ابوحفص کنانی از استادان قرائت قرآن و حدیث او بوده است.

برخی از استادانش علم و اطلاعات او را ستوده‌اند؛ ابن جنّی قصیده او در رثای ابوطاهر ناصرالدوله را شرح کرده و احاطه علمی سید رضی را ستایش کرده است. سید رضی همچنین از ابوعلی فارسی روایت کرده و از او اجازه روایت نقل کتاب الایضاح داشته است. همچنین، سهل بن دیباجی(متوفای ۳۸۰ق)،هارون تلعکبری(متوفای ۳۸۵ق)رَبَعی بغدادی(متوفای ۴۲۰ق)ابن جوزی نقل کرده که محمد طبری خانه خود در محله کرخ بغداد را به سید رضی بخشیده بود و قرآن را به حفظ او درآورده بود.

تاليفات سيد رضي:
سید رضی در موضوعاتی همچون فقه، کلام، تفسیر، حدیث و شعر آثاری دارد. برخی از آنها به زبان‌های دیگر از جمله فارسی ترجمه شده است. دوازده کتاب به سید رضی منسوب کرده‌اند.

نهج البلاغه؛ مجموعه‌ای از خطبه‌ها، نامه‌ها و سخنان امام علی(ع) است. سید رضی این اثر را در سال ۴۰۰ق به پایان رساند و آن مایه مباهات خود می‌دانست. معیار او در انتخاب، بلاغت ادبی بوده است. برخی دیگر از آثار او عبارتند از:

خصائص الأئمة، حقائق التنزیل، مجاز القرآن، الزیادات فی شعر أبی‌تمام، تعلیق خلاف الفقهاء، مجازات الآثار النبویة، تعلیقة فی الإیضاح لأبی‌علی، الجید من شعر ابن الحجاج، الزیادات فی شعر ابن الحجاج، مختار شعر أبی‌إسحاق الصابی، ما‌ دار بینه و بین أبی‌إسحاق من الرسائل شعر، تلخیص البیان، اخبار قضاة بغداد، دیوان شعر، الرسائل، الزیادات فی شعر الصابی و ابی‌تمام، طیف الخیال، الحسن من شعر الحسین ودر آخر کتاب المتشابه فی القرآن

وفات ایشان:

سید رضی در سال ۳۵۹ق در بغداد زاده شد و در ۶ محرم ۴۰۶ق درگذشت.وی را در منزلش در محله کرخ بغداد دفن کردند. درباره مکان دفن وی اقوال دیگری نیز وجود دارد. بنابر قولی پس از خراب‌شدن خانه‌اش، سید مرتضی او را به کاظمین برد و در حرم کاظمین دفن کرد. به نظر سید بحرالعلوم او را به کربلا برده، در کنار قبر پدرش و سید ابراهیم مجاب دفن کردند.در کتاب‌های عمدة الطالب، الدرجات الرفیعة و لؤلؤة البحرین به این نکته تصریح شده است و ابن میثم (متوفای ۶۷۹ق.) نیز گفته است: سید رضی به همراه برادرش سید مرتضی در کنار جدش امام حسین(ع) دفن شدند.

در کاظمین بارگاهی منسوب به سید رضی وجود دارد ولی در کربلا نام و نشانی از قبری منسوب به وی مشاهده نمی‌شود. از سوی دیگر سایت مزارات استان دیالی عراق وابسته به دیوان وقف شیعی، تصویری منسوب به مرقد سید رضی در استان دیالی منتشر کرده است.

نگارش: عدنان شیرمحمدی