حاج قاسم چطور «معمار حرم» شد؟

همشهری آنلاین- الناز عباسیان: حاج قاسم سلیمانی، خارج از مسئولیت سازمانی خود همیشه برای کمک به مردم مظلوم عراق و بازسازی حرم ائمه پیش قدم بوده اما کمتر به این وجه او در میان عموم مردم پرداخته شده است. اما به تازگی در کتاب «معمار حرم» روایت‌هایی از نقش حاج قاسم سلیمانی در شکل‌گیری ستاد توسعه و بازسازی عتبات عالیات با استفاده از خاطرات جمعی از یاران حاج قاسم منتشر شده است. این کتاب دومین اثر مکتوب مرکز پژوهش و نشر آثار ستاد توسعه و بازسازی عتبات است که با همکاری مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشر شده است و بهنام باقری کار تدوین آن را به عهده داشته است. تدوینگر تلاش کرده است با استفاده از خاطرات جمعی از یاران حاج قاسم در درون و برون لشکر ۴۱ ثارالله(ع) که روزگار درازی هم‌رزم وی بوده‌اند و از عملیات‌های دفاع مقدس تا پروژه‌های بازسازی عتبات با وی همراهی کرده‌اند، سیره و سیاق معنوی حیات حاج قاسم را بیان کند و روایتی دست اول از این همراهی طولانی از جبهه تا حرم را به دست دهد. ناگفته نماند راضیه حقیقت و سجاد محمدی هم ویراستاری این اثر را به عهده داشتند. مصاحبه‌ها عمدتاً توسط آقای مهدی شاکری انجام شده است. در ادامه باقری درباره جزئیات کتاب معمار حرم توضیحات بیشتری می‌دهد.  

تاکید رهبری به معرفی ابعاد وجودی حاج قاسم

یکی، دو سال پیش مقام معظم رهبری در سالگرد شهید سلیمانی فرمودند که ایشان ابعاد وجودی زیادی داشتند که برای مردم ناشناخته است و سالها طول می‌کشد که این ابعاد شناخته شود. حتی بعضا ممکن هست که بعضی از مطالب و اقدامات شهید سلیمانی و ابعاد وجودی ایشان به لحاظ امنیتی قابل بیان نباشد. یکی از مباحث و اقدامات شناخته نشده شهید سلیمانی موضوع کمک ایشان به مردم عراق در اوایل سقوط صدام و بازسازی حرم‌های اهل بیت (ع) در عتبات عالیات است که به آنها پرداخته نشده است. باقری با اشاره به این نکته می‌افزاید: «به برکت کمک به مظلومان ستم‌دیده عراق بود که جرقه ورود به بازسازی عتبات عالیات در ذهن ایشان زده شد و خداوند توفیق این حرکت بسیار عظیمِ معنوی را به شهید سلیمانی عزیز عنایت فرمود. هرچند تمام هزینه‌های بازسازی حرم‌ها از کمک‌های مردمی و نذورات تأمین می‌شد ولی تا این اواخر نقش حاج قاسم در راه‌اندازی و مدیریت ستاد بازسازی عتبات عالیات همواره پنهان نگه داشته می‌شد تا اینکه شهید عزیز در سال آخر عمر شریفشان در یک سخنرانی در ستاد بازسازی این نقش را علناً بیان کردند و خواستند به این بحث در افکار عمومی پرداخته شود و ستاد به لحاظ ساختار سازمانی و مدیریتی در ساختاری مردمی اداره شود.»

یک کتاب با روای‌های مختلف

حدود سال ۱۳۹۵ طرح تدوین تاریخ شفاهی ستاد بازسازی عتبات عالیات توسط این مرکز آغاز شد. دو نفر از محققان مرتبط با ستاد بیش از ۳۰ ساعت مصاحبه گرفته بودند و تا سال ۱۳۹۸ قبل از شهادت شهید سلیمانی مصاحبه‌ها تمام شده و آماده تدوین برای کتاب بود. نویسنده کتاب به این نکته اشاره کرده و می‌گوید: «بعد از شهادت حاج قاسم، مرکز پژوهش و نشر آثار ستاد تصمیم گرفت علاوه بر تاریخ شفاهی ستاد نقش آن شهید عزیز را نیز در راه‌اندازی این ستاد در قالب تاریخ شفاهی و از طریق مصاحبه با مسئولان ستاد بیان کند. سال ۹۹ مصاحبه‌های این پروژه توسط آقای شاکری انجام شد و خود ایشان پیشنهاد تدوین این پروژه و نیز نگارش تاریخ شفاهی ستاد را به بنده دادند. با توجه به عشق و علاقه وافر به شهید سلیمانیِ نازنین، با کمال میل قبول کردم. چون بحث حاج قاسم بود و حساسیت موضوع بالا بود، من سعی کردم خودم در متن نباشم و فقط و فقط مطالب راوی‌های مختلف به لحاظ موضوعی و زمانی ترتیب بندی کردیم و سیر منطقی دادیم و یک نگارش روانی به وجود آمد که برای مخاطب جالب و جذاب باشد و به جای حرف‌های نویسنده تنها حرف‌های راوی را بشنود. به نظرم برای استناد متن، روش بسیار خوبی بود.»

نگاه تازه‌ای از حاج قاسم

باقری معتقد است کتاب معمار حرم یک نگاه تازه‌ای به حاج قاسم است و افق جدیدی از اوست که کمتر به آن پرداخته شده است: «بیشتر کتاب‌هایی که در مورد حاج قاسم چاپ شده است بیشتر حالت ذوقی دارد، اخلاقیات، رفتار و کردار حاج قاسم را تشریح کرده است که خیلی هم لازم و خوب است و مخاطب هم می‌پسندد. اما کتاب معمار حرم در واقع عملکرد ناشناخته حاج قاسم، یک بعد ناشناخته را روایت کرده است و این برای کسانی که این ابعاد حاج قاسم را در جریان نبودند جالب است. در این کتاب سعی کردیم تربیت مکتبی حاج قاسم از خانواده را تبیین کنیم و بگوییم این تربیت باعث شد حاج قاسم معمار حرم شود. فصل آخر هم که به شهادت شهید سلیمانی می‌پردازد خاطرات نابی دارد که قبلا جایی بیان نشده است.» در این کتاب همچنین به نحوه نامگذاری صحن حضرت زهرا(س) و اصرار حاج قاسم درباره نامگذاری این صحن به نام حضرت زهرا (س) اشاره شده است.

اربعین؛ یک اقدام تمدن‌ساز بین ایران و عراق

این نویسنده در ادامه در روزهای برپایی مراسم راهپیمایی اربعین حسینی از تاکید حاج قاسم برای برپایی پرشور این مراسم می‌گوید: «نگاهی که حاج قاسم به اربعین داشتند نگاه تمدنی بود و ایشان خیلی تاکید داشتند که روی بحث اربعین کار شود، نه به عنوان صرفا یک رفت و آمدی باشد و تمام شود گفتند که اربعین یک اقدام تمدن سازی بین ایران و عراق است و تلاش می‌کردند بین مردم و مسئولان ایران و عراق یک برادری و نزدیکی خاصی اتفاق بیفتد، یعنی ما دو تا کشور یکی هستیم، حالا همه مسائل سیاسی جغرافیایی به کنار یک اخوت دینی و مذهبی بین ما باشد که بتوانیم به سمت یک تمدن اسلامی جهانی پیش برویم. واقعا این کار شدنی است، یک مقدار سخت است ولی نیاز به تلاش زیاد دارد.»